Dava Kavramı ve Amacı
El atmanın önlenmesi davası, Temelinde mülkiyet hakkına yöneliktir. Mülkiyet hakkının yanında; Çaplı Taşınmaza el atmanın önlenmesi davası, paydaşlar arasında el atmanın önlenmesi davası, komşuluk hukukundan kaynaklanan el atmanın önlenmesi davası, yola el atmanın önlenmesi davası, suya el atmanın önlenmesi davası, mer'aya el atmanın önlenmesi davası, baz istasyonlarından kaynaklanan el atmanın önlenmesi davası olarak uygulanmaktadır. 

​

Yukarıda saymış olduğumuz bu davalar, mülikyet hakkına yönelik müdahalelere karşı uygulanabildiği gibi sınırlı ayni haklar ve şahsi bir hakkın (mülkiyet, intifa, sükna, kira vb.) kullanımına yönelik hukuka aykırı bir müdahaleyi engelleyen müdahale edene karşı açılan koruyucu bir davadır. Amaç, devam eden veya yakın gelecekte gerçekleşme tehlikesi bulunan haksız el atma fiilinin durdurulmasıdır. Bu dava, aynı zamanda “müdahalenin men’i davası” veya “tecavüzün men’i davası” olarak da anılır.

​

1. Davacı ve Davalı

• Davacı; Taşınmazın maliki gerçek ve tüzel kişiler, sahibi olduğu taşınmazın başkası tarafından veya yan parsellerdeki komşuları tarafından işgal edilmesi halinde davacı sıfatına haiz olurlar. Aynı zamanda bunların mirasçıları, Kira, intifa gibi şahsi hak sahipleri de davacı olabilir. Paylı mülkiyette her paydaş, malın tamamı hakkında dava açabilir. (TMK m. 693/3)

• Davalı; Hakkı ihlal eden üçüncü kişi veya kişiler. Birden fazla gerçek/tüzel kişi müdahaleye ortak ise hepsi davalı gösterilmelidir. El atmanın önlenmesi talebiyle birlikte yıkım istemi de ileri sürüldüğünde, yalnızca müdahaleyi yapan kişi değil, yıkımı istenen yapının maliki de davaya dahil edilmelidir; aksi takdirde mahkeme yıkım talebini kabul edemeyecektir.

 

2. Yetki ve Görev

• Yetkili Mahkeme: Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 12/1. maddesi gereği Taşınmazlar bakımından taşınmazın bulunduğu yer Asliye Hukuk Mahkemesidir. Birden fazla taşınmaz bulunması halinde, taşınmazlardan birinin bulunduğu yer mahkemesinde dava açılması mümkündür.

• Görevli Mahkeme: Taşınmazla ilgili davalarda görevli mahkeme, Hukuk Muhakemeleri Kanunu uyarınca Asliye Hukuk Mahkemesidir. Taşınır mallar bakımından da Asliye Hukuk Mahkemesi yetkilidir. 

​

3. Deliller ve Süreç

 

• Dava konusu taşınmazın tapu kaydı, tensip tutanağı düzenlenerek tüm sicil işlemleriyle birlikte Tapu Sicil Müdürlüğü’nden celp edilmeli; ayrıca Kadastro Müdürlüğü’nden taşınmazın krokisi de dosyaya alınmalıdır. Esastan hüküm kurulabilmesi için keşif yapılması zorunludur; taraf tanıkları, duruşma salonunda değil, keşif sırasında taşınmazın bulunduğu yerde dinlenmelidir. Eğer el atmanın önlenmesi davasıyla birlikte yıkım talebi de söz konusu ise, kal (yıkım) yönünden de inceleme yapılmalı ve yıkım halinde oluşabilecek aşırı zarar ihtimali keşif ve bilirkişi incelemesiyle ortaya konulmalıdır.

 

4. Usul Kuralları

• El atmanın önlenmesi davaları çekişmeli yargı işine tabi olduğundan, bu davalarda yazılı yargılama usulü uygulanacaktır.

• Usul Süreleri: Haksız müdahale devam ettiği sürece bu dava her zaman açılabilir; ne zamanaşımı ne de hak düşürücü süreye tabidir. Müdahale sona ererse, geriye dönük tazminat (ecrimisil) talebi gündeme gelir, men-i müdahale davası açılamaz. Müdahale sona erdikten sonra ise sadece ecrimisil veya tazminat talepleri için HMK ve ilgili maddelerde öngörülen zamanaşımı süreleri geçerlidir.

 

5. Talepler ve Sonuç

• Müdahalenin Durdurulması: Davacı, davalının müdahaleyi durdurmasını veya tekrar etmemesini talep eder.

• Tedbir Talepleri: Aciliyet halinde, HMK m. 389 ve devamı uyarınca tedbir talep edilebilir; mahkeme tedbiren müdahalenin durdurulmasına karar verebilir.

• Ecrimisil: Aynı süreçte veya ayrı olarak, haksız işgal tazminatı (ecrimisil) davası da açılabilir.

• Kal (yıkım): Müdahalenin men’ine ilişkin davada yapının malikinin de davaya dahil edilmesi, tapu ve kadastro belgelerinin celbi ile keşif ve bilirkişi incelemesi yapıldıktan sonra, mahkeme hem müdahalenin önlenmesine hem de kalın yıkımına hükmedebilir

​​​

Yukarıda özetlenen usul ve esas kurallar çerçevesinde, el atmanın önlenmesi davaları; ayni ve şahsi hak sahiplerinin temel koruma araçlarından biridir. Hem uygulamada yaygın hem de içtihatla desteklenmiş bu dava, mülkiyet ve benzeri hakların hukuka aykırı müdahalelere karşı etkin şekilde korunmasını sağlar.

​

Av. Batu Atabek